گزارش کاربینی کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی

گروه بازدید کننده : دانشجویان دانشگاه علمی کاربردی

درس : کاربینی

استاد :دکتر حجت نیکونام طوسي

 

 

اهداف بازديد:

• آشنایی با کتابخانه آستان قدس رضوی
• آشنایی با تاریخچه کتابخانه آستان قدس رضوی
• آشنایی با ثبت نام در کتابخانه آستان قدس رضوی

 

کتابخانه آستان قدس یکی از کهنترین کتابخانه های ایران است که با واسطه مجموعه های غنی آن، به ویژه گنجینه های خطی ، آوازه جهانی یافته است . برای تاسیس این کتابخانه تاریخ مشخصی نمی توان تعیین کرد. برخی براین باورند که از زمان عزیمت امام هشتم علی ابن موسی الرضا (ع) در قرن دوم ه.ق به خراسان به ویژه پس از شهادت ایشان ، مهاجرت علما و دانشمندان شیعه به جوار مدفن ایشان آغاز شد وبه دنبال آن در کنار اماکن و ابنیه ای که برای رفاه و اقامت زائران در جوار مدفن امام بنا شد ، مجموعه های کتاب نیز شکل گرفت ، بعضی وجود کتابخانه در آستان قدس را سال 393 ق ذکر کرده اند که مصادف است با وقف نسخه قران که متعلق به ابو علی سیمجور ، امیر خراسان زمان نوح بن منصور سامانی . اما براین مبنا نمیتوانیم با اطمینان گفت که درآن زمان کتابخانه مستقلی وجود داشته است .اسناد گزارش های فوق به وقف نامه های موجود در نسخه های خطی بازمانده از آن زمان است . سندی که بیش از همه به واقعیت نزدیک است ، نسخه خطی تفسیر ابولفتوح رازی مربوط به قرن نهم هجری است که در آن این عبارت نقش بسته است : چون در روضه رضویه مطهره جوامع کلام الله و مصاحف بسیاربود اما تفسیری که طوایف استفاده معانی قرآن توانند ، نبود بنابراین …. مشارالیه این جلد تفسیر را با سه مجلد دیگر بر روضه شریف وقف کرد به تاریخ سنه 861 ق از این یادداشت چنین برمی آید که در آن زمان مکانی وجود داشته که در آن مصاحف و تفاسیر مختلف نگهه داری شده و مورد استفاده عموم واقع می شده است .

نخستین فهرست کتابخانه را میرزا سعید خان موتمن الملک متولی باشی در 1296 ق . تهیه کرد و درآن کتاب های کتابخانه 2069 جلد ذکر شده است . کتابخانه به طور دائم باز بوده و مورد استفاده عموم قرار داشته است. بین سالهای 1290-1289 کتابخانه به طبقه فوقانی کشیک خانه خدام منتقل شد و 73 سال در این مکان باقی ماند . در مهر 1323 براساس طرح اندره گدار معمار و باستان شناس فرانسوی ورییس وقت اداره باستان شناسی ساختمانی در سه طبقه به وسعت 1034 متر مربع برای کتابخانه بنا شد. این بنا در 1353 به تصمیم مقامات وقت تخریب و منابع آن در 1356 به ساختمان جدید کتابخانه )با 2000 متر مربع مساحت ( انتقال یافت.

گسترش روزافزون منابع و افزایش مراجعان ، مقامات آستان قدس را در 1359 به احداث ساختمان فعلی واداشت ساخت بنای باشکوه ساختمان کنونی در سال 1372 با مساحت 28800 متر مربع زیر بنا به پایان رسید و از نیمه دوم سال1373 مورد بهره برداری قرار گرفت و 22 فروردین 1374 ش طی مراسم با شکوه ی با حضور رییس جمهور وقت ، آیت الله رفسنجانی ، مقام منیع تولیت عظمای آستان قدس رضوی ، جمع کثیری از شخصیت های فرهنگی ،پژوهشگران و کتابداران گشایش یافت و در سال 1382 با ادغام امور کتابخانه ها ، موزه ها و مرکز اسناد با هم ،موسسه ” سازمان کتابخانه ها ، موزه ها ومرکز اسناد استان قدس رضوی ” شکل گرفت.درحال حاضر ، کتابخانه در هفت اداره اصلی سامان یافته که عبارتند از : اداره مخطوطات ، اداره خدمات کتابداری ،اداره کتابخوانه عمومی ، اداره کتابخوانه های وابسته ، اداره اسناد ، اداره موزه ها و اداره امور عمومی.

 گذری در ساختمان کتابخانه مرکزی

نمازخانه: با سقف و بدنه چوبی مشبک و مساحتی حدود 120 متر مربع که شبکه‌های چوبی آن مانند طرحهای مشبک مقابر متبرکه ساخته و نصب شده است. در وسط نمازخانه، ستونی چوبی جلب توجه می‌کند. این ستون شبیه نخلی است که شاخ و برگ آن، سقف مسجد را پوشانده و به آن‌، جلوه‌ای بسیار زیبا و عارفانه بخشیده است. نخلی از چوب که یادآور ستونهای مسجد قبا _اولین مسجد اسلام که به دست مبارک پیامبراکرم (ص) در مدینه‌النبی بنا گردید- می‌باشد. قطعات چوبی سقف به صورت برگهایی کوچک و بزرگ با طرحی حساب شده در کنار هم قرار گرفته‌اند و اسامی ائمه معصومین (ع) و سپس متناسب با سطح برگ، نامها و صفات حضرت باری‌ تعالی روی آنها کنده‌کاری شده است. در اطراف سقف مورد اشاره حدیث شریف «من کنت مولاه فهذا علی مولاه» به سبک معرق چوب با ترکیبی از سیاه مشق مکرر و به خط ثلث در دو رنگ قهوه‌ای کم‌رنگ و تیره تحریر شده است. چراغهای سقف، دست‌ساز است و هر یک، در قابهای کوچک شیشه‌ای سندبلاست و مزین به کلمه مبارکه «یاخالق النور» در یک طرح دایره‌ای تکرار شده است. روی شیشه چراغهای بزرگ‌تر چهار گوشه سقف مسجد، آیه شریفه «الله نور السموات و الارض» حک شده است. از مجموع قابهای کوچک و چهار قاب بزرگ، نور ملایمی در فضای مسجد پخش می‌شود که فضای معنوی و دل‌انگیزی به آن می‌بخشد.

بدنه نمازخانه کاملاً قاب بندی چوبی شده و دور تا دور داخل هر قاب، یک کار کامل اسلیمی به سبک معرق چوب اجرا شده است. دو عدد از این قابها با ابعاد 2×2 متر به صورت طرح شمسه 32ضلعی ساخته شده است، در وسط یکی از آنها نام حضرت علی (ع) و در دومی نام مقدس حضرت فاطمه (س) دیده می‌شود. در اطراف هر یک از اسامی فوق و به طور شعاعی، 32 حدیث نبوی در ارتبـاط بـا مـقام و شخصیـت آن حضـرات از منابع اهل تسنن به طرزی نوشته شده است که روایات سمت راست به نام آن حضرات، ختم و احادیث سمت چپ با نام آنها شروع می‌شود.

ورودی کتابخانه:

از بست شیخ طـوسـی که وارد کتابخانه می‌شوید در دیـواره‌های شمالی ایوان ورودی، دو کتیبه سنگی، حجاری و مطلا شده که مبین سابقه تاریخی کتابخانه مرکزی آستان قدس، مناسبت ساختمان جدید، و تاریخ افتتاح و بهره‌برداری است. یکی از این کتیبه‌ها به زبان فارسی و با خط جلی نستعلیق و دیگری به زبان عربی و با خط جلی رقاع می‌باشد. در کنار پله‌ها چهار عدد کتیبه معرق سنگی به صورت یک کار ابتکاری و بدیع حجاری شده است و متضمن چهار متن از بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران و رهبر معظم انقلاب به زبان فارسی و خط نستعلیق شکسته مطلا می‌باشد. در مقابل پله‌ها، اتاقهای امانات مراجعان واقع شده است. سقف این اتاقها با گچ‌بریهای مقرنس رنگ‌آمیزی شده و با نوار طلایی در نبشها تزیین شده است. دیوارهای این قسمت به صورت گره سنگی با ترکیبی از سنگ سفید و درزهای کاشی لاجورد و طغاری پوشش شده که از ترکیب درزهای لاجورد شعار لااله الا الله متجلی است.  در سالن ورودی جنب این فضا در یک قسمت پله‌های اصلی عمومی طبقات واقع شده که در سقف انتهایی گچ‌بریهای بسیار متنوع اعم از قطار مقرنس در اطراف، چهار عدد لوستر گچی مقرنس به صورت آویز و شبکه گچ‌بری بسیار زیبا و هنرمندانه در اطراف آن به منظور تأمین نور طبیعی فضا اجرا گردیده است. در بخش دیگری از دیوار این ورودی، چهره حضرت امام (ره) و مقام معظم رهبری گچ‌بری و مطلا شده است که حاشیه آن به صورت جالبی نقاشی شده است و در طرف دیگر این تابلو، آیه شریفه «اطیعوا الله و اطیعوا الرسول و اولی‌الامر منکم» نقش بسته است. در قسمت راست این ورودی بخش گردش و امانت کتاب واقع شده است. دیوار سمت چپ همین قسمت در سه بخش، قاب‌سازی گچی شده و در هر بخش، تابلوهایی به ابعاد 5×2 متر با استفاده از آیاتی از قرآن کریم متناسب با موضوع علم و دانش، گچ‌بری جالب توجهی شده است.

در میانه ساختمان در طبقه همکف دو حیاط به ابعاد 20×33 متر منظور شده است. معماری این حیاطها به سبک سنتی با ایوانهایی در اطراف است که در طبقات از طریق سالنها قابل استفاده می‌باشد و در عین حال نور طبیعی کافی برای سالنها تأمین می‌نماید. نماسازی این حیاطها تلفیقی از آجر و کاشی به صورت کارهای بازوبندی شده و رگ‌ چینی آجری و در سقفها از رسمی‌بندی گچی استفاده شده است. کنجها هشت ایوان در اضلاع کناری دو به دو مرتبط گردیده و از مقرنس گچی که غرفه و ایوان جلو را به هم متصل کرده کاربندی گردیده است. در دربهای چوبی این حیاطها کار گره متضمن 50 بیت مدیحه مربوط به خراسان، خطاطی و به صورت معرق اجرا شده است.

در تمام چهار سردر از رو به قبله آیه مبارکه «ن و القلم» نوشته شده است. در وسط یکی از حیاط ها آب‌نمای سنگی با مخزن آب اضطراری آتش‌نشانی در زیر آن واقع شده و در چهار کنج، چهار باغچه قرار دارد که وسط هر باغچه پایه سنگی با چراغهای فانوسی کالسکه‌ای نصب شده است. در وسط حیاط دیگر یک نورگیر سنگی قرار دارد که از اطراف به زیرزمین نور می‌دهد و در قسمت بالای آن ماکت قرآن کریم و در اطراف قرآن تعدادی کتب سنگی که بر روی آنها اسماء مختلف قرآن و کتابهای مرجع اسلامی حجاری شده است نصب گردیده است. در طبقه زیرزمین، در قسمت تحتانی آمفی تئاتر سالن نسبتاً بـزرگی با تجـهیزات کـافی به صورت سلـف سـرویس جهت سرویس دهی و پذیرائی قرار گرفته و در سایر قسمتهای زیر زمین تالارهای قفسه باز آقایان، بانوان و کودکان و نیز تالارهای سمعی و بصری، آرشیو خراسان و طوس، آرشیو مطبوعات و آرشیو اسناد، مرکز کامپیوتر و بایگانی و نیز قلعه کتاب به حجم 120 مترمکعب با ملزومات کافی فنی و اجرائی و موتورخانه واقع شده است.

تالار قدس

تالار قدس یکی از شاهکارهای هنر اصیل اسلامی به شمار می‌رود. هدف از ساختن این تالار، ایجاد فضایی برای برگزاری کنگره‌ها، سمینارها و گردهمایی‌های داخلی و خارجی می باشد.

این تالار با ابعاد 40 در 25 متر، دارای 761 صندلی مجهز به سامانه‌های صوتی و تصویری و ترجمه همزمان است. دیوارهای تالار با مضامین قرآنی، احادیث نبوی و روایات ائمه معصومین (ع) آراسته شده و توسط هنرمندان آستان قدس رضوی به طرز ماهرانه‌ای گچبری و تذهیب شده است.

عضویت :

برای عضویت اینترنتی اول باید وارد سایت کتابخانه مرکزی به آدرس  library.aqr.ir  شده و ثبت نام کنیدپس از  دریافت شماره عضویت و ارائه آن به همراه مدارک زیر به عضویت در می آیید . 

کتابخانه مرکزی :

1. یک قطعه عکس
2. اصل کارت ملی
3. اصل کارت دانشجویی با گواهی اشتغال به تحصیل یا آخرین مدرک تحصیلی یا کارت کارمندی با کارت
4. بازنشستگی .
5. تصویه کارت شناسایی معرف

پرداخت حق عضویت به مبلغ 2000 تومان

پس از دریافت کد رهگیری 5 روز زمان می برد تا کارت کتابخانه را دریافت نمایید

فرآیند کار:

فرآیند کار در کتابخانه تخصصی ادبیات کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی به این صورت می باشد :

• استفاده از فیلم با استفاده کارت عضویت امکان پذیر است
• طبق قوانین مصوب سازمان ، برای استفاده از اینترنت پایگاه ها و جستجوی مقالات ، هزینه آن دریافت

خواهد شد.

• تهیه کپی از کتب مورد نیاز با ارائه کارت عضویت با کارت شناسایی معتبر امکان پذیر است .)حداکثر سه نسخه(
• از آوردن هرگونه وسایل شخصی )کیف ، کتاب شخصی ، خوراکی و ………..(
• منابع این کتابخانه به امانت داده نمی شود.